The Last of Us: Mantarlar Gerçekten Zombi Kıyametine Neden Olabilir mi?

“Zombi” terimi Karayip ülkesi Haiti'de gelişen bir din olan Vodou'dan gelmektedir. Ancak ölümsüz, beyin yiyen insan zombi orduları fikri “Night of the Living Dead” gibi filmlerden, “The Walking Dead” gibi televizyon dizilerinden ve Resident Evil gibi video oyunlarından gelmektedir.

Bunların hepsi kurgusaldır. Doğada zombileşmenin gerçek örneklerini bulabiliriz- bir organizmanın başka bir organizmanın davranışını kontrol etmesi.

Küfleri, küf mantarlarını, mayaları, mantarları ve zombileştirici mantarları içeren büyük bir biyolojik krallık olan mantarları inceliyorum. Endişelenmeyin- bu “beyin yiyen organizmalar” böcekleri hedef alma eğilimindedir.

 

Böcek Bedeni Avcıları

En ünlü örneklerden biri, Cordyceps mantarları olarak bilinen daha büyük bir grubun parçası olan zombi karınca mantarı Ophiocordyceps unilateralis'tir. Bu mantar, yaygın bir mantar enfeksiyonunun insanları zombi benzeri yaratıklara dönüştürdüğü ve toplumun çökmesine neden olduğu video oyunu ve HBO dizisi “The Last of Us” a ilham vermiştir.

Gerçek dünyada karıncalar bu mantarla genellikle sporlar (mantarın ürettiği polen büyüklüğündeki üreme parçacıkları) tepelerindeki bir ağaç ya da bitkiden karıncanın üzerine düştüğünde temas eder. Sporlar karıncayı öldürmeden vücuduna nüfuz eder.

Mantar içeri girdikten sonra maya şeklinde yayılır. Karınca yuva arkadaşlarıyla iletişimi keser ve amaçsızca etrafta dolanır. Sonunda hiperaktif hale gelir.

Sonunda mantar, karıncanın bir bitkiye tırmanmasına ve çenesiyle bir yaprağa ya da gövdeye kilitlenmesine neden olur- bu davranışa zirve yapma denir. Mantar yeni bir faza geçer ve karıncanın beyni de dahil olmak üzere organlarını tüketir. Ölü böceğin kafasından bir sap çıkar ve spor üretir, bu sporlar aşağıdaki sağlıklı karıncaların üzerine düşerek döngüyü yeniden başlatır.

Bilim insanları sayısız Ophiocordyceps türü tanımlamıştır. Her biri küçüktür ve çok özel bir yaşam tarzına sahiptir. Bazıları yalnızca belirli bölgelerde yaşar: örneğin, sosyal hamamböceklerinin paraziti olan Ophiocordyceps salganeicola yalnızca Japonya'nın Ryukyu Adaları'nda bulunur. Dünya çapında keşfedilmeyi bekleyen daha pek çok tür olduğunu tahmin ediyorum.

Zombi ağustos böceği mantarı Massospora cicadina da son yıllarda büyük ilgi görmüştür. Bu mantar, yeraltında yaşayan ve 13 veya 17 yıllık döngülerde çiftleşmek için kısa süreliğine ortaya çıkan ağustos böcekleri olan periyodik ağustos böceklerini enfekte eder ve kontrol eder.

Mantar, ağustos böceklerinin arka uçlarını ve karınlarını tüketip değiştirirken bile onları enerjik tutar ve etrafta uçmalarını sağlar. Bu uzun süreli “aktif konak” davranışı böcekleri istila eden mantarlarda nadir görülür.

Massospora'nın sinekleri, güveleri, kırkayakları ve asker böcekleri hedef alan aile üyeleri vardır, ancak Ophiocordyceps'ten etkilenen karıncalar gibi konakçılarının zirveye ulaşmasına ve ölmesine neden olurlar.

 

Gerçek Mantar Tehditleri

Bu çeşitli hastalıklı ortaklıklar- ölüme yol açan ilişkiler- milyonlarca yıllık evrimsel zaman içinde oluşmuş ve rafine edilmiştir. Karıncaları veya ağustos böceklerini enfekte etme ve kontrol etme konusunda uzmanlaşmış bir mantarın, bırakın insanı, yakın akraba olan başka bir böceği bile enfekte edebilmesi için milyonlarca yıl boyunca çok daha yeni araçlar geliştirmesi gerekir.

Araştırmamda yüzlerce canlı ve ölü zombi ağustos böceğinin yanı sıra mantar bulaşmış sayısız böcek, örümcek ve kırkayak topladım ve kullandım. Yüzlerce örneği inceledim ve biyolojilerinin büyüleyici yönlerini ortaya çıkardım. Bu uzun süreli maruziyete rağmen, hala kendi davranışlarımı kontrol ediyorum.

Bazı mantarlar insan sağlığını tehdit ediyor. Örnek olarak Aspergillus fumigatus ve Cryptococcus neoformans verilebilir; her ikisi de insanların akciğerlerini istila edebilir ve ciddi zatürre benzeri semptomlara neden olabilir. Cryptococcus neoformans akciğerlerin dışında merkezi sinir sistemine yayılabilir ve ense sertliği, kusma ve ışığa karşı hassasiyet gibi semptomlara neden olabilir.

İnvazif mantar hastalıkları dünya çapında artış göstermektedir. Ayak parmaklarınız arasında kızarıklığa neden olan atlet ayağı ve ismine rağmen bir mantarın neden olduğu bir kızarıklık olan saçkıran gibi yaygın mantar enfeksiyonları da öyle.

Mantarlar sürekli sıcak ve ıslak ortamlarda gelişir. Terledikten veya kirlendikten sonra duş alarak ve spor kıyafetlerini veya havluları başkalarıyla paylaşmayarak kendinizi birçoğuna karşı koruyabilirsiniz.

Tüm mantarlar korkutucu değildir ve endişe verici olanlar bile sizi yürüyen ölülere dönüştürmez. Zombileştirici bir mantara en çok korku filmleri izleyerek ya da video oyunları oynayarak yaklaşabilirsiniz.

Şanslıysanız, kendi mahallenizde bir zombi karınca veya sinek bulabilirsiniz. Ve eğer onların havalı olduğunu düşünüyorsanız, benim gibi bir bilim insanı olabilir ve hayatınızı onları aramakla geçirebilirsiniz.

Matt Kasson, Mikoloji ve Bitki Patolojisi Doçenti, Batı Virginia Üniversitesi

Bu yazı SCIENCEALERT’ de yayınlanmıştır.