Sezen Sekmen ile CERN ve Parçacık Fiziği Üzerine Söyleşi

- Öncelikle sizi biraz tanıyabilir miyiz?

Merhaba ben Sezen Sekmen. Bursa'da doğdum hayli zaman önce :) . İlkokulu Bursa'da okudum.Ortaokul ve liseye İstanbul'da Koç İlköğretim ve Lisesi'nde devam ettim. Fizik sevgim ilkokulda başladı çünkü o zamanlar  bize çok fazla deney yaptırırlardı. Üniversitede de fizik okumayı çok istediğim için tek tercih yaparak ODTÜ Fizik bölümüne yerleştim. Lisans, lisansüstü ve doktora eğitimlerimi ODTÜ'de tamamladım.

- CERN serüveniniz  nasıl başladı?

CERN'e doktora sırasında geldim. Buradaki insanlarla çalışarak doktoramı tamamladım. Arkasından Florida Devlet Üniversitesi'nde postdoc(doktora sonrası araştırmacı) pozisyonunda, sonra iki yıl kadar da CERN adına fellow(araştırmacı) olarak çalıştım. Şimdi ise Kore Kyungpook Ulusal Üniversitesi adına doktora sonrası araştırmacı olarak CERN'de bulunuyorum. Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nda Compact Muon Solenoid yani CMS deneyinde görevliyim.

- Fizik okuma sürecinizden bahsettik ama fiziği tercih etmenizde temel neden neydi?

Fizik okumayı isteyen hemen herkes gibi evrene ve evrendeki düzenin nasıl işlediğine merak duyuyordum. Beni fiziğe yönelten temel neden buydu. İlkokul yıllarımdan itibaren bana eşlik eden bu merakı tarif etmek elbette pek kolay değil. Ama evren, atom, makinaların çalışma prensipleri vs hakkında ister yazı ister TV programları olsun gördüğümde büyük bir heyecanla takip ediyordum. İşte bu heyecan sayesinde fizikçi olmaya karar verdim diyebilirim.

- Peki parçacık fiziğine yöneliminiz ne zaman başladı?

Parçacık fiziğinden önce bir süre astrofizik ile ilgilendim. İşe uzayı öğrenmekle başlamak pek çok fizikçinin izlediği yollardan biridir. Ancak daha sonra yüksek lisans ve doktorayı birlikte yürüttüğüm hocam Mehmet Zeyrek'den aldığım bir deney dersinde parçacık fiziğine ilgim oluştu.  Bu yüzden bir süre kozmoloji ve parçacık fiziği arasında gidip geldim. Bu arada kozmoloji ve parçacık fiziği birbirini destekleyen alanlardır aslında. Lisansın son zamanlarında bu iki alan arasında kararsızlık yaşarken bir arkadaşım meşhur Tanrı Parçacığı kitabını hediye etti. Sanırım karar verme sürecimde kitabın epey etkisi oldu. CERN'de yapılan deneyler ve bahsedilenler hayli büyüleyici gelirdi bana. Deneylerin yanında binlerce insanın iş birliği içerisinde çalışmasının çok keyifli ve heyecan verici olduğunu düşünüyordum. Böylece parçacık fiziğine doğru adım atmış oldum.

Sezen Sekmen Parçacık Fiziği kitabını imzalarken / 9 Temmuz 2015 CERN

- Kaç yıldır CERN'de çalışıyorsunuz? Buradaki çalışmalarınızdan bahseder misiniz?

Yaklaşık 8 yıldır CERN'deyim. Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın Compact Muon Solenoid deneyinde çalışıyorum. Deneyin yanı sıra özellikle ilk geldiğim zamanlarda kuramcılarla da çalıştım. Kuramcılarla ağır matematiksel kuramlar üzerine değil de daha çok deneye yönelik kuramsal uygulamalarla uğraştık. Diyelim ki elinizde bir kuram var acaba bunu deneyde gözlemlemek mümkün müdür ya da bu kuram daha önce elde ettiğimiz deney verileriyle uyumlu mudur sorularına yanıt arıyoruz. Bu tür çalışmalara fenomenoloji deniliyor. Bu konularda çalışan bir hayli kişi var. Bu çalışmaların amaçlarından biri de Standart Model ötesi yeni fizik aramak. Daha ayrıntıya inmek gerekirse biraz karadelik-ek boyutlu karadelikler ve biraz da SUSY (süper simetri) denen bir kuram var o alanda çalışmalar yaptım. Ama belirttiğim gibi asıl işim CMS deneyi. Bu deneyde yapabileceğiniz pek çok şey var. Ben daha çok çözümleme yapıyorum. Yani deneyden çıkan verileri inceleyip bu verilerde Standart Model’den farklı yeni fizik, yeni parçacıklar var mı diye arıyoruz. Tabi bunun yanı sıra pek çok farklı işler de yaptım. Bir süre algıcın kalorimetre kısmıyla ilgilendim. Algıç benzetimlerinde kullandığımız için bir süre yazılım üzerine eğildim ki halen yazılımla ilgileniyorum. Bir yandan algıç benzetimlerinin çok hızlı yapılabildiği programlar var onları geliştirmeye çabalıyorum Genel olarak deney için çeşitli yazılım ve donanım işleriyle uğraştım.

- Şu an yapılan çalışmalardan beklenen ve bulunması beklenen nelerdir?

Aslında biraz önce belirtmeyi unuttum, yakın zamanda Higgs üzerine yaptığım çalışmalar var. Higgs parçacığı keşfedildikten sonra bu parçacığın özelliklerini araştırmaya başladık. Ben de veriler sayesinde Higgs parçacığının genliğinin ölçülmesi üzerine çalışıyorum. Bu tabi elinizde bulunan bir parçacık olduğu için yeni fizik aramaktan çok daha somut ve belki daha keyifli bir iş. Tabi yeni veriler toplandığı zaman bu ölçüm daha da kesinleşecek. Var olan bir parçacığa dair bilgimizi daha da arttırmak adına çok yararlı bir çalışmanın içinde bulunuyorum ve bu da beni oldukça mutlu ediyor. Onun haricinde yeni fizik aramaları kaldığı yerden devam edecek. Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın yükseltilen enerjisi yeni fizik çalışmaları adına umut verici.  Tabi bir şeyler görüp göremeyeceğimizden emin değiliz çünkü yeni fizik herhangi bir şekilde ortaya çıkabilir ve elimizde ne olacağaına ve ne gözlemleyeceğimize dair hiçbir ipucu yok. Çaremiz yok her yere bakacağız o yüzden :). Umarım benim ya da diğer arkadaşlarımın çalışmalarında yeni fizik sinyali buluruz.

- Türkiye'de parçacık fiziği pek bilinen bir alan değil bidiğim kadarıyla, bu konu hakkında düşünceleriniz nelerdir?

Ben doktoradan sonra hep yabancı enstitüler adına çalıştım halen de öyle ama aklımız ve kalbimiz hep Türkiye'de. Bizim ülkemizde de güzel şeylerin olmasını istiyoruz. Yakın zamanda Türkiye'nin CERN'e ortak üyeliği gerçekleşti. Umarım bu gelişmenin  faydası olur. Fakat üyelik bir yana Türkiye'de parçacık fiziğine olan ilginin arttığını düşünüyorum özellikle CERN ve Higgs üzerine çalışmalarda. Türkiye'de genel anlamda bilimde ilerlemek istiyorsak öğretim üyelerinin aynı anda hem üniversitede derse girmeleri hem de araştırma yapmaları beklentisi değişmeli. Yani yurt dışında genelde ders verme ve araştırmanın farklı kollardan yürütüldüğünü görüyoruz. İstediğiniz takdirde sadece araştırma ile ilgilenme imkanına sahipsiniz. Türkiye’de de bu yönde değişim olması şart. Öte yandan sevindirici olan ise yoğun bir ilgi var bilimsel etkinliklere karşı. Türkiye'de olmamamıza rağmen gelen davetler üzerine halk konferansları vermeye çalışıyoruz. İnsanlara Higgs nedir CERN nedir anlatmaya çabalıyoruz. Ben 2-3 yıl içerisinde bu şekilde 10-15 ders  verdim Türkiye'nin çeşitli yerlerinde. Aynı zamanda öğrencilerin mesleki gelişmelerine yardımcı olabilmek için okullar düzenliyoruz. Bunun haricinde ortaokul ve lise öğretmenleri için CERN'de Türk Öğretmen Çalıştayı yapıyoruz. Tüm bu programlarda ilginin çok çok fazla olduğunu görüyoruz. Özellikle halk derslerinde salonlar dolup taşıyor. Bir defasında yabancı bir misafirimiz de vardı aramızda ve kalabalık karşısında hayrete düşmüştü. Yani ilgi çok var ancak her zamanki gibi ilginin yanında maddi kaynaklar gerekli.

Aralarında Sezen Sekmen’in de bulunduğu bilim insanlarının desteğiyle üniversite öğrencileri için her yıl farklı bir üniversitede Hızlandırıcı ve Parçacık fiziği Bilgisayarlı Uygulama Okulu düzenleniyor. Fotoğraf bu yıl Eskişehir’de gerçekleşen HPFBU’ya aittir.

- Sizi aynı zamanda yazarlık yönünüzle de tanıyoruz. Yeni kitaplar yazmanız temennimiz. Böyle bir düşünceniz var mı?

Düşüncem var. yazmayı çok seviyorum ancak vakit bulmak epey zor oluyor. Özellikle Büyük Hadron Çarpıştırıcısı yeni veri almaya başladığı için bu ara yoğunluk söz konusu. Halihazırda yazdığım kitabı genişletmeye çalışıyorum şu anda. Onun genişletilmiş bir baskısı yapılacak. Daha önce yazdığım kitap parçacık fiziğine girişi anlatıyor, standart model ve kuantum mekaniğinden de bahsetmiştim. Yeni keşif ve bilgilerle kitabı genişletmeyi planlıyorum.  Bunun haricinde buradaki Türk arkadaşlarımla niyetlendiğimiz başka bir kitap projemiz var.  Bu ilk kitabın üzerine parçacık fiziğinde şu an ilginç olan konuları kapsayan gerek CERN deneyleri gerek başka deneyler olmak üzere yazılardan oluşan bir ikinci kitap niteliğinde olacak. Bir de parçacık fiziğini özellikle deneysel kısmını anlatan bir ders kitabı yazma hayalim var. Ama ne zaman zaman bulurum bilemiyorum :).

-Son olarak bilimle uğraşmak isteyen özel olarak parçacık fiziğine ilgili olan genç arkadaşlarımıza önerileriniz nelerdir?

Bilimle uğraşmanın, hangi bilim olursa olsun, temel şartları var tabi. İlk önce merak etmek lazım sonrasında yaptığınız işe heyecan duymak ve çok çalışmak gerekli. İlerlemenin yolu ise araştırmaktan geçiyor. Henüz bilim dünyasına atılmış olmasanız dahi araştırma alışkanlığını edinmek çok önemli. Ve de kendi kendinize bir şeyler üretmeye uğraşmak önemli. Bu kendi kendinize evde bir deney yapmak olabilir ilgilendiğiniz konularda birileriyle konuşmak olabilir. Yani kısacası oturmak yerine etkin olmak. Artık internet sağolsun ortaokuldan liseden dahi ulaşanlar oluyor bizlere :). İlgilendikleri konular hakkında öneriler soruyorlar ve projelerde yer almak istiyorlar. Hatta CERN'de ortaokul ve liseye yönelik bir kısım deneylere katılabiliyorlar. Bu işi merak edip peşine düşüyorlar. Parçacık fiziğine gelecek olursak az önce konuştuğumuz şeyler aynı şekilde geçerli ama bunun yanında diyelim ki üniversiteye yerleşme sürecinde iseniz CERN ile bağlantılı üniversiteleri tercih edebilirsiniz. Ve lisansa devam ederken de projeler ve araştırmalar yapmanızı öneririm. Hiçbir şey için, hele bilim işleri için fazla erken değil!

- Peki parçacık fiziği öğrenmek isteyen arkadaşlarımızın staj yapabilecekleri yerler var mı?

Açıkçası Türkiye'de staj konusunda pek bilgim yok. Ancak CERN'de yaz okulu programları var. Her ülke için belli bir kota oluyor . Bildiğim kadarıyla ortak üye olduğumuz için bu kota 2 kişi daha arttırılmış  durumda şuan. Lisansınızın belki 3-4. yıllarında ya da yüksek lisans yaparken CERN'de hem derslere katılıp hem de burada bulunan bir araştırmacı ile bir iki aylık ufak bir proje yapıyorsunuz. Bu CERN için geçerli ancak diğer parçacık fiziği laboratuvarlarında da benzer şekilde. Yurt içinde ya da yurt dışından bilim insanları ile iletişime geçtiğiniz takdirde meraklı ve ilgili öğrencileri reddedeceklerini pek sanmıyorum. En azından önerilerini eksik etmeyeceklerdir. Hadi bakalım işe hemen başlayın :).

Kapak Fotoğrafı: Bree Corn, Passionate About