İnsanlığın Şimdiye Kadar Gördüğü En Parlak Kozmik Patlama Önceki Rekorun 70 Katıydı

Muhtemelen bir kara deliğin doğumundan kaynaklanan yüksek enerjili fotonlar, milyarlarca ışık yılı uzaklıkta meydana gelmelerine rağmen, geçen yıl Dünya'nın üst atmosferini kısa süreliğine değiştirdi. Gök bilimcilerin BOAT (Brightest Of All Time/Tüm Zamanların En Parlağı) olarak adlandırdıkları patlamayı inceleyen bir dizi belge, patlamanın daha önce gördüğümüz her şeyi gölgede bıraktığını ve buna uygun bir şekilde etkileyici bir son parıltının eşlik ettiğini ortaya koyuyor.

GRB 221009A o kadar parlaktı ki uyduların gama ışını dedektörlerini aşırı yükledi. Sonuç olarak, gök bilimciler onun çok güçlü olduğunu anında anladılar, ancak tam olarak ölçemediler. Elektromanyetik spektrum boyunca çalışan teleskoplar, ne bulabileceklerini görmek için aniden yön değiştirdiler. Ortaya çıkan çalışmaların bir kısmı şimdi Astrophysical Journal Letters'da bir makale olarak yayınlandı, diğer sonuçlar ise hala hakem değerlendirmesi yolunda ilerliyor, ancak ön baskı olarak mevcut.

Daha uzun Gama Işını Patlamaları (GRB'ler), kara deliklerin oluşmasının sonuçlarıdır, ancak iki saniyeden kısa süren GRB'lerin başka nedenleri olabilir. Dev bir yıldızın çökmesinden bir kara delik oluşması muazzam miktarda enerji açığa çıkarır, ancak GRB'ler aynı zamanda parlaktır, çünkü bu radyasyonun çoğu dar jetler şeklinde kaçar. Dünya bu jetlerin ışınının içine düşerse gama ışınlarıyla yıkanırız ve aksi halde genellikle bir şeyler olduğunu anlamazdık.

GRB 221009A'nın ilk flaşından gelen X-ışınları tozdan yansıdı ve onu bir haftadan fazla görmemizi sağladı.

 

GRB 221009A, beş dakika sürerek, kesinlikle uzun süreli GRB kategorisine giriyor. Aslında, Sidney Üniversitesi Doktora öğrencisi James Leung'un IFLScience'a söylediği gibi, bu kadar parlak olmasının bir nedeninin, GRB'ye güç sağlayan mekanizmanın normalden daha uzun süre açık kalması olduğu düşünülüyor. Ek olarak, Leung patlamanın bize nispeten yakın olduğunu söyledi; "Andromeda Galaksisi’nden yaklaşık bin kat daha uzak" veya 2,4 milyar ışık yılı uzaklıkta. Bu mesafe ne kadar büyük olursa olsun, yine de GRB'lerin yüzde 97'sinden daha yakın.

Sidney Üniversitesi'nden Profesör Tara Murphy, bir açıklamada, "Gama ışını patlamaları ile ilgili büyüleyici şeylerden biri, oldukça hızlı bir şekilde - sadece birkaç saniye içinde - sona ermelerine rağmen, çevredeki maddede ışık spektrumu boyunca çevredeki maddede aylarca ve yıllarca yankılanan son parıltı emisyonları bırakmalarıdır." dedi. Son parıltı, eski yıldızın fırlattığı gazla çarpışan jetler tarafından üretilir.

GRB 221009A'dan tespit edilen gama ışınları, önceki beş rekor sahibine kıyasla. Son patlama bile daha önce olan her şeyi gölgede bıraktı.

 

GRB 221009A'nın son parıltısı parlaktı ancak aynı zamanda kafa karıştırıcıydı. Spektrumunun görünür ve X-ışını kısımları, radyo ve milimetre dalgalarının olağanüstü gücüne göre alışılmadık derecede zayıftı. Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi'nden Dr. Yvette Cendes, bir açıklamada, "Geçmişte birkaç GRB, jetin kendisinde bir şok dalgasının imzası olduğu düşünülen kısa bir milimetre fazlalığı ve radyo emisyonu göstermiştir, ancak GRB 221009A'da aşırı emisyon, bu geçmiş vakalardan oldukça farklı davranıyor." dedi.

 

Leung, IFLScience'a bu örneği açıklamak için GRB modellerinin yeniden işlenmesi gerekeceğini söyledi. Fikirler değerlendiriliyor olsa da, nihai bir sonuca varılmadı.

Uydulara dedektör koyabildiğimizden beri yalnızca GRB'leri gözlemliyoruz, ancak gök bilimciler GRB 221009A'nın, daha nadir değilse, bin yılda bir gerçekleşen bir olay olduğunu tahmin ediyor. GRB'lerin içsel parlaklığı, yıldızın çökmeden önceki kütlesi ve dönüş hızı gibi faktörler tarafından belirlenir. Leung, IFLScience'a, bazı araştırmacıların GRB 221009A'nın jetinin alışılmadık derecede sıkı odaklandığına ve olağanüstü parlaklığına katkıda bulunduğuna dair kanıtlar bulduğunu söyledi, ancak bu, tartışmalı olmaya devam ediyor.

Uzun gama ışını patlamasının şeması. Dev bir yıldız bir kara deliğe çökerek birkaç dakikalık gama ışını salar ve bu ışınlar çevredeki gaz ve tozla çarpışarak günlerce süren bir son parıltı oluşturur.

 

Bu olay şaşırtıcı olduğu kadar, gök bilimcilerin daha fazlasını istemesine neden oldu. Leung, IFLScience'a, uzun GRB'lerin nedeninin, bazılarının süpernovalarla aynı yerde bulunması sebebiyle doğrulandığını söyledi. Bununla birlikte, GRB 221009A söz konusu olduğunda, "Süpernovanın bulunması zor olduğu kanıtlandı." Bunun nedeni bilinmemekle birlikte Leung, bazı gök bilimcilerin bunu patlama yönünden gelen görünür ışığı engelleyen toza bağladığını söyledi. Leung, "Başka bir teori, kara deliğin çok hızlı oluşması ve önemli bir süpernova katkısı için zaman olmamasıdır." diye ekledi.

Burada tartışılan çalışmalardan bazıları The Astrophysical Journal Letters'da açık erişimdir.

Leung ve Murphy'nin çalışması Nature Astronomy'ye gönderildi ve şu anda ArXiv.org'da mevcut.

Bu içerik IFLSCIENCE’da yayınlanmıştır.