Birçok Hayvanın Aslında Üçüncü Bir Şeffaf Göz Kapağı Var. İşte Nedeni

Evcil hayvanlarınızdaki bu “üçüncü” göz kapaklarının ara sıra, belki de uykulu anlarında veya biraz sevginin tadını çıkarırken ortaya çıktığını fark etmiş olabilirsiniz. Peki bu alışılmadık yapı aslında ne işe yarar? Ve neden bizde de yok?

Üçüncü göz kapakları, üst ve alt göz kapaklarının yaptığı gibi dikey olarak değil, göz boyunca genellikle yatay bir yönde ilerler. Aslında konjonktivanın özelleşmiş bir kıvrımıdır- diğer kapakları ve gözünüzün açıktaki beyazını (sklera) kaplayan ince, nemli zar.

Birçok memeli türünde bulunurlar, ancak onlara özgü değildirler. Kuşlar, sürüngenler, amfibiler ve balıklar da üçüncü bir göz kapağına sahip olabilir.

Yapı da değişiklik gösterir; birçok türde bir kıkırdak iskelet destek sağlarken, diğerleri gözyaşı salgılayan bezler içerir. Bu çeşitlilik muhtemelen hayvanların birden fazla farklı ortama uyum sağlamasına yardımcı olmak içindir- denize, havaya ve hatta ağaçlardaki yaşam alanlarına.

Kirpi, kanguru ve boz ayılardaki rollerini anlamaya yardımcı olmak için üçüncü göz kapakları birkaç farklı çalışmada incelenmiştir.

Ve araştırmalar üçüncü göz kapağının üst ve alt göz kapakları gibi işlev gördüğünü göstermiştir. Gözü korur ve istilacı kalıntıları süpürür. Ayrıca gözyaşlarını göz yüzeyine dağıtarak nemli kalmasını sağlar ve ülser oluşumunu önler. Bu özellikle, çıkıntılı gözleri diğer ırklara kıyasla iyi korunmayan pug ve King Charles spaniel gibi brakisefalik (düz yüzlü) köpeklerde önemlidir.

 

Vahşi Doğada

Hem evcil hem de yabani hayvanlar (köpek, kedi ve at ailelerinden türler dahil) göz korumasına ve yabancı cisimlerden korunmaya ihtiyaç duyar. Yabani hayvanlar otlakları keşfederken ya da av veya rakip hayvanların ısırık ve çizikleriyle mücadele ederken bunlara daha fazla ihtiyaç duyabilir.

Kum ve kirin göze zarar verebileceği deve gibi çöl hayvanları için döküntülerin önlenmesi, hapsedilmesi ve uzaklaştırılması çok önemlidir. Üçüncü göz kapakları kısmen şeffaftır ve bu, develerin kum fırtınasının ortasında gözlerini kapatırken bir miktar görüş sağlamalarına yardımcı olur.

Çalılık alanlarda yaşayan aardvarkların da üçüncü göz kapakları vardır, belki de böcekleri ararken gözlerini korumak için.

Üçüncü göz kapağı sudan koruma sağlayabilir ve yarı saydam bir zar, manatiler de dahil olmak üzere suda yaşayan hayvanların su altı görüşüne yardımcı olabilir (ilginç bir şekilde, manatiler, aardvarkları da içeren Afrotheria takımından gelir). Daha büyük köpekbalığı türleri (örneğin maviler) avlanırken ve beslenirken tipik olarak gözlerini üçüncü göz kapaklarıyla korurlar.

Kuşlar için hızlı hava akımları da aynı derecede zarar verici olabilir. Bu nedenle, şahin gibi yırtıcı kuşlarda göz kapağı avlanma sırasında hızlı uçuş sırasında kullanılır. Genellikle hava akımları bu kuşlarda (baykuşlar dahil) doğal bir koruyucu refleks olarak üçüncü göz kapağının kırpılmasına neden olur.

Diğer kuş türlerinde ise keskin gagalı yavruların zarar görmesine karşı koruma sağlayabilir. Bir kuşun, payını almak için gagalayan ve tırmalayan, doymak bilmez aç yavrulara bir ödül yiyecekle döndüğünü hayal edin.

Araştırmalar, gagalarıyla bir ağaç gövdesini delerken kafatasları titreşim travmasına maruz kalan ağaçkakanlarda üçüncü göz kapaklarının benzersiz bir rol oynadığını göstermektedir. Bu güçlü kafa vuruşunun sonucu olarak iki sorun ortaya çıkar: daha yumuşak olan göz dokusunun zarar görmesi ve içine talaş atılması. Bu durumda üçüncü göz kapağı hem emniyet kemeri hem de siperlik görevi görebilir.

Beyaz manzaranın güneş ışığını yansıttığı kutup bölgelerinde, ultraviyole ışınları göze zarar verebilir. Bu durum, kar körlüğü olarak bilinen geçici görme kaybına yol açabilir. Bu nedenle kutup ayıları gibi bazı kutup hayvanlarının UV ışığını emen üçüncü göz kapaklarına sahip olması mümkündür. Henüz buna dair kesin bir kanıt yok, ancak üçüncü göz kapakları açıktır ve yetenekli deniz avcıları olmalarına yardımcı olur.

 

Evrimsel Kayıp

İnsanlar ve primatların çoğu (lemurlar ve Lorisidae familyasından calabar angwantibo hariç) üçüncü bir göz kapağına artık ihtiyaç duyulmayacak kadar evrimleşmiştir. İnsan ve primat gözlerinin avlanma, rekabet ve çevre tarafından zarar görme olasılığı daha düşüktür. Ayrıca, insan gözleri son derece hassastır ve daha hızlı kapanarak tehlikeyi fark edebilir ve tepki verebilir.

Ancak üçüncü göz kapağı tamamen yok olmamıştır. İnsanlarda plica semilunaris adı verilen bir kalıntı vardır. Bu hilal şeklindeki ay kıvrımı gözlerimizin köşesinde de görülebilir. Aynada kendinize bir bakın.

Bazı bilim insanları, plikanın hala gözyaşlarının akmasına yardımcı olabileceğini savunuyor. Göz kapaklarımızın açısında, fazla ve eski gözyaşlarının burun boşluğuna kaçmasına izin veren iki küçük kanal vardır. Bu da ağladığınızda neden burnunuzun aktığını açıklar.

Peki gerçek üçüncü göz kapağımızı geri almak işimize yarar mı? Belki Siyah Giyen Adamlar'daki uzaylı bir fikir sunabilir. Belki de gözlerimizi doğal olarak daha temiz tutmamızı, daha az tahriş olmamızı ya da çıkmayan kontakt lensi yerinden çıkarmamızı sağlayabilir.

Evcil hayvanlarımızın üçüncü göz kapaklarının akıllı doğasını paylaşmadığımızı kabul etmemiz gerekecek. Ancak onların gece görüşü, keskin işitme veya koku alma duyularıyla da rekabet edemeyiz. Bu uzun bir liste.

Dan Baumgardt, Kıdemli Öğretim Görevlisi, Fizyoloji, Farmakoloji ve Sinirbilim Okulu, Bristol Üniversitesi

Bu yazı SCIENCEALERT’ de yayınlanmıştır.