Ay'ın Uzak Tarafı Çok Daha Kraterlidir ve Sonunda Nedenini Biliyoruz

Dünyanın neresinde olursanız olun, Ay'ın yalnızca bir yüzünü görebilirsiniz. Diğer yanağı sürekli olarak gezegenimizden uzaktır ve bu uzak taraf, bize bakan taraftan çok daha fazla kraterle doludur.

Ay'ın yakın tarafı, karanlık yamalar gibi görünen geniş volkanik bazalt ovaları olan Ay maria'sıyla kaplıdır. Bu iki yüzlü görünümün nedeni, 1960'larda Ay'ın yörüngesindeki ilk uzay aracından bu yana devam eden bir gizem olarak kaldı. Ancak yeni bir simülasyon şimdi bu bulmayı çözmüş olabilir.

Farklı özellikleri bir araya getiren bilgisayar modelleri, büyük bir Ay etkisinin bir zamanlar Ay'ın yakın tarafında lav akıntılarında yeniden ortaya çıktığı fikrini destekliyor. Ay'ın her iki tarafındaki farklı jeolojik bileşimler tarafından da yansıtıldıkları için, farklılıklar yüzey derinliğinden daha fazladır.

Gökbilimciler uzun zamandır yakın tarafın bir zamanlar soğuduğunda kayalık manzarayı düzelten ve bugün gördüğümüz karanlık lekeleri yaratan bir magma deniziyle kaplı olduğundan şüpheleniyorlardı. Ancak bu volkanik aktivitenin tetikleyicisi tartışmalıdır.

Ay'ın güney kutbunda, Güney Kutbu-Aitken havzası (SPA) olarak bilinen devasa bir krater, farklılıkları açıklayabilir.

Bu havza, Ay'daki en büyük ve en eski çarpışmalardan birinin kalıntısıdır. Simülasyonlar, yaklaşık 4,3 milyar yıl önce gerçekleşen SPA olayının, ay mantosunun sadece bir tarafında değişiklikleri başlatmak için tam zamanında ve doğru yerde meydana geldiğini gösteriyor.

Çarpmanın ürettiği muazzam ısı, yakın taraftaki üst mantoyu o kadar ısıtacaktı ki, uzmanlar bunun potasyum, nadir toprak elementleri, fosfor ve toryum gibi ısı üreten elementlerin konsantrasyonuna yol açacağını düşünüyor.

Bugüne kadar, bilim insanlarının yakın taraftan, özellikle bu bileşim anomalisi ile bilinen geniş bir alan olan Procellarum KREEP Terrane'de (PKT) ay kayası örneklerinde buldukları bileşim tam olarak budur.

Brown Üniversitesi'nden gezegen bilimci Matt Jones, "Gösterdiğimiz şey, SPA'nın oluştuğu zamandaki herhangi bir makul koşul altında, bu ısı üreten elementlerin yakın tarafta yoğunlaştırdığıdır" diye açıklıyor.

"Bunun, yüzeyde gördüğümüz lav akıntılarını üreten manto erimesine katkıda bulunmasını bekliyoruz."

SPA olayının etkileri muhtemelen yüz milyonlarca yıl sürecekti.

Simülasyonlarda, en eski volkanik ova, çarpma olaylarından 200 milyon yıl sonra patladı. Aslında, çarpışmadan sonra 700 milyon yıla kadar Ay'ın yakın tarafında yoğun volkanik aktivite olayları devam etti.

Uzmanlara göre, Ay'ın bu yüzeyinin darbeye daha fazla tepki vermesinin nedeni, hem çarpmanın konumunun ısı üreten malzemelerin taşınmasını merkeze alması hem de yerçekimindeki hafif değişikliklerdir.

Araştırmacıların incelediği her senaryoda, güney yarım küredeki üst manto ısındı ve yakın kenardan geçerek kuzey yarım küreye doğru akmaya başladı. Bu arada, uzak taraftaki üst manto, aynı malzemeyi benzer bir şekilde dağıtmak için çok soğuk kaldı.

Bu fark, Ay'ın iki yüzünde gözlenen asimetriyi oluşturmuş olabilir.

Jones, "PKT'nin nasıl oluştuğu, tartışmasız ay bilimindeki en önemli açık sorudur" diyor.

"Ve Güney Kutbu-Aitken etkisi ay tarihindeki en önemli olaylardan biri. Bu çalışma bu iki şeyi bir araya getiriyor ve bence sonuçlarımız gerçekten heyecan verici."

Çalışma Science Advances'te yayınlandı.