Meditasyon ve Farkındalığın Konuşmadığımız Karanlık Bir Tarafı Var

Öz farkındalık, içinde bulunduğunuz anda hissettiklerinizin, düşündüklerinizin ve duyumsadıklarınızın farkında olmaya odaklandığınız Budist temelli bir meditasyon türüdür.

Bunun Hindistan'da bulunan ilk kayıtlı kanıtı 1.500 yıldan daha eskidir. Budistlerden oluşan bir topluluk tarafından yazılan Dharmatrāta Meditasyon Kutsal Kitabı, çeşitli uygulamaları tanımlar ve meditasyondan sonra ortaya çıkabilecek depresyon ve anksiyete belirtilerine dair raporlar içerir.

Ayrıca psikoz, dissosiyasyon ve depersonalizasyon (insanların dünyanın “gerçek dışı” olduğunu hissetmesi) ataklarıyla ilişkili bilişsel anomalileri de detaylandırmaktadır.

Son sekiz yılda bu alanda yapılan bilimsel araştırmalarda bir artış olmuştur. Bu çalışmalar olumsuz etkilerin nadir olmadığını göstermektedir.

ABD'de düzenli olarak meditasyon yapan 953 kişiden oluşan bir örneklemin kullanıldığı 2022 tarihli bir çalışma, katılımcıların yüzde 10'undan fazlasının günlük yaşamları üzerinde önemli olumsuz etkileri olan ve en az bir ay süren yan etkiler yaşadığını göstermiştir.

2020'de yayınlanan ve 40 yılı aşkın bir süredir devam eden araştırmaların gözden geçirilmesine göre, en yaygın yan etkiler anksiyete ve depresyondur. Bunları psikotik veya sanrısal semptomlar, dissosiyasyon veya depersonalizasyon ve korku veya dehşet izliyor.

Araştırma ayrıca, olumsuz etkilerin daha önce ruh sağlığı sorunları olmayan kişilerde, meditasyona yalnızca ılımlı bir şekilde maruz kalan kişilerde ortaya çıkabileceğini ve uzun süreli semptomlara yol açabileceğini ortaya koymuştur.

Batı dünyası da uzun zamandır bu olumsuz etkilerle ilgili kanıtlara sahipti.

Bilişsel-davranışsal bilim hareketinin önemli isimlerinden Arnold Lazarus 1976 yılında, meditasyonun gelişigüzel kullanıldığında “depresyon, ajitasyon ve hatta şizofrenik dekompansasyon gibi ciddi psikiyatrik sorunlara” yol açabileceğini söylemiştir.

Farkındalığın insanların refahına fayda sağlayabileceğine dair kanıtlar var. Sorun şu ki, farkındalık koçları, videolar, uygulamalar ve kitaplar insanları potansiyel olumsuz etkiler konusunda nadiren uyarıyor.

Yönetim profesörü ve Budist öğretmen Ronald Purser 2023 tarihli McMindfulness kitabında farkındalığın bir tür “kapitalist ruhanilik” haline geldiğini yazmıştır.

Sadece ABD'de meditasyonun değeri 2,2 milyar ABD doları (1,7 milyar sterlin). Farkındalık endüstrisinin önde gelen isimleri meditasyonla ilgili sorunların farkında olmalı.

Farkındalık hareketinin arkasındaki önemli isimlerden Jon Kabat-Zinn, 2017 yılında Guardian'a verdiği bir röportajda “[olumlu etkilere ilişkin] araştırmaların yüzde 90'ının vasatın altında olduğunu” itiraf etmiştir.

Jon Kabat-Zinn, 2015 Birleşik Krallık Mindfulness Tüm Partiler Parlamento Raporu'na yazdığı önsözde, mindfulness meditasyonunun nihayetinde “insan ve bireysel vatandaşlar olarak, topluluklar ve toplumlar olarak, uluslar olarak ve bir tür olarak kim olduğumuzu” dönüştürebileceğini öne sürüyor.

Farkındalığın sadece tek tek insanları değil, insanlığın gidişatını değiştirme gücüne yönelik bu dini benzeri coşku, savunucular arasında yaygındır. Farkındalık pratiği yapan birçok ateist ve agnostik bile bu pratiğin dünyada barış ve şefkati artırma gücüne sahip olduğuna inanmaktadır.

Farkındalığın medyada tartışılması da biraz dengesiz olmuştur.

2015 yılında klinik psikolog Catherine Wikholm ile birlikte yazdığım Buddha Pill adlı kitapta meditasyonun olumsuz etkileri üzerine yapılan araştırmaları özetleyen bir bölüm yer alıyordu. Bir New Scientist makalesi ve BBC Radio 4 belgeseli de dahil olmak üzere medyada geniş yer buldu.

Ancak 2022 yılında meditasyon bilimi tarihindeki en pahalı çalışma (araştırma hayır kurumu Wellcome Trust tarafından 8 milyon ABD dolarından fazla finanse edilmiştir) medyada çok az yer almıştır.

Çalışma 2016-2018 yılları arasında Birleşik Krallık'taki 84 okulda 8.000'den fazla çocuğu (11-14 yaş arası) test etti. Sonuçlar, farkındalığın bir kontrol grubuna kıyasla çocukların zihinsel refahını iyileştirmede başarısız olduğunu ve hatta zihinsel sağlık sorunları riski altında olanlar üzerinde zararlı etkileri olabileceğini göstermiştir.

 

Etik Çıkarımlar

Farkındalık uygulamalarını satmak, insanlara meditasyon dersleri vermek ve hatta farkındalığı klinik uygulamalarda yan etkilerinden bahsetmeden kullanmak etik midir? Bu etkilerin ne kadar çeşitli ve yaygın olduğuna dair kanıtlar göz önüne alındığında, cevap hayır olmalıdır.

Ancak, birçok meditasyon ve farkındalık eğitmeni bu uygulamaların sadece iyi şeyler yapabileceğine inanıyor ve olumsuz etki potansiyelinden haberdar değil.

Meditasyonun olumsuz etkilerinden muzdarip olan insanlardan duyduğum en yaygın açıklama, öğretmenlerin onlara inanmadığıdır. Onlara genellikle meditasyon yapmaya devam etmeleri ve bunun geçeceği söyleniyor.

Meditasyonun nasıl güvenli bir şekilde uygulanacağına dair araştırmalar henüz yeni başladı, bu da insanlara verilecek net bir tavsiyenin henüz olmadığı anlamına geliyor. Meditasyonun olağandışı bilinç durumlarıyla ilgilenmesi ve bu durumları anlamamıza yardımcı olacak psikolojik zihin teorilerine sahip olmamamız daha geniş bir sorundur.

Ancak insanların bu olumsuz etkiler hakkında bilgi edinmek için kullanabilecekleri kaynaklar var. Bunlar arasında ciddi yan etkiler yaşamış meditasyoncular tarafından hazırlanmış web siteleri ve bu konuya ayrılmış bölümleri olan akademik el kitapları bulunmaktadır.

ABD'de bir farkındalık araştırmacısı tarafından yönetilen, akut ve uzun vadeli sorunlar yaşamış kişilere adanmış bir klinik hizmet bulunmaktadır.

Şimdilik, meditasyon bir esenlik veya tedavi aracı olarak kullanılacaksa, halkın zarar verme potansiyeli hakkında bilgilendirilmesi gerekiyor.

Miguel Farias, Deneysel Psikoloji Doçenti, Coventry Üniversitesi

Bu yazı SCIENCEALERT’ de yayınlanmıştır.