Bir Roketi Uzaya Çıkarmak İçin Neden "Fırlatma Penceresini" Beklememiz Gerekir?

Bu ayın başlarında Artemis I Ay görevi tekrar ertelendi; şimdi yeni bir fırlatma penceresi için beklememiz gerekiyor.

Uzay Fırlatma Sistemi roketinin 3 Eylül'de Florida'daki Kennedy Uzay Merkezi'nden kalkışa başlamasından sadece 40 dakika önce, sızdıran bir yakıt hattı mühendislerin fırlatmayı ertelemesine neden oldu.

Peki fırlatma penceresi nedir ve bir roket neden herhangi bir zamanda yukarı çıkamaz? Ve "ertelemek" ne anlama geliyor?

 

Doğru hizalamayı beklemek

Bir fırlatma penceresi, yıldızların hizalanmasını beklemek gibidir. Roket, Dünya yüzeyinden "atılacaktır". Bu atışın mükemmel bir şekilde zamanlanması gerekir, böylece uzay aracının ortaya çıkan yolu onu - ve taşıdığı her şeyi - istenen yere doğru zamanda gönderir.

Orion kapsülünü Ay'ın yörüngesine gönderme görevi olan Artemis I için "doğru zaman", 28 günlük döngüsü sırasında Ay'ın Dünya'ya mümkün olduğunca yakın olmasını ("yerberi" olarak bilinir) beklemek anlamına gelir. Bu nedenle, bir sonraki aya yolculuk için yaklaşık üç hafta bekleyeceğiz.

Uçuş yolunun büyük bir kısmı hem Dünya'dan hem de Ay'dan kütleçekimsel sapana (büyük bir cismin momentumunu kullanarak geçen bir aracın hızını artırmak veya azaltmak için kullanılan "swingby") bağlı olduğundan ve Orion kapsülünün güvenli bir şekilde geri gelmesini istediğimiz için zamanlama çok önemlidir.

Orion Ay'ın yanından sapan atışı yapmalı, çarpmamalı; bu nedenle roket fırlatıcı, Dünya, Ay ve ay kapsülünün konumları her zaman tam olarak bilinmelidir.

James Webb Uzay Teleskobu'nun fırlatılmasıyla benzer bir durum. Bu durumda, görev kontrolörleri, Dünya ile Güneş arasında yerçekimi açısından dengeli bir nokta olan Lagrange Noktası 2'ye giderken Ay'a çarpmadığından emin oluyordu. Kötü hava koşullarından kaçınmak için teleskobun fırlatılması birkaç kez ertelendi; Sonunda 25 Aralık 2021’de bir Ariane 5 roketiyle Fransız Guyanası'ndan fırlatıldı.

Artemis I, Uzay Fırlatma Sistemi roketinin ve Orion mürettebat kapsülünün uçuş yörüngesi.

 

Görev dili

Neden fırlatmayı iptal etmek değil de "ertelemek" olarak adlandırılıyor? Görünüşe göre uzay görevleri için oldukça belirli bir dil var.

Aslında vazgeçilen uzay görevleri için kullanılan beş farklı kelime var. "Ertelendi", "iptal edildi", "ıskartaya çıkarıldı", "emekli oldu" ve "sonlandırıldı" görev planlayıcıları için farklı şeyler ifade ediyorlar.

“İptal edilen” bir görev fırlatılmayacaktır. Örneğin, Uluslararası X-ray Laboratuvarı'nın 2021'de NASA, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve Japonya Havacılık ve Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) tarafından ortak bir çaba olarak başlatılması planlandı, ancak bütçe kesintileri nedeniyle iptal edildi. Planlama ve araştırma yapılmış ama hiçbir şey inşa edilmemiştir. Bu, genellikle gelişim aşamalarında gerçekleşen bir görev iptalidir.

Görev, baltalanan bir programın parçasıysa, bu “sonlandırma”dır. Yani Rusya Uluslararası Uzay İstasyonu programından çıkarsa, ISS görevi devam etse bile katılımı sonlandırılacaktır. Bu, NASA'nın ESA ExoMars görevine katılımını sonlandırdığı zamankiyle aynıdır.

Diğer yandan, son üç Apollo görevi “iptal edildiğinde” son Satürn V roketleri “ıskartaya çıkarıldı”. Johnson ve Kennedy Uzay Merkezlerinde, birkaç eski roket ve görevin “ıskartalarından” oluşan iki Saturn V roketi sergileniyor.

Son olarak, astronotların emekli olduğunu görmeye alışkınız ama aynı şey uzay görevlerinde de oluyor. Merkür, İkizler, Apollo ve STS (uzay mekiği) programlarının tümü “emekli oldu”. Bu, bu türden başka görevlerin gerçekleşmeyeceği anlamına gelir.

 

Ertelendi

Peki, Artemis I fırlatması neden ertelendi? “Ertelendi” ifadesi (burada kullanılan “scrub” kelimesi silme/temizleme anlamına da gelmektedir), görev detaylarının bir tebeşir tahtasına elle yazıldığı günlerden kalan bir ifadedir. Kötü hava veya ekipman arızası meydana gelirse, görev başlangıç zamanı bilgisi kara tahtadan nemli bir bezle silinir, temizlenirdi.

Görevin gerçekleşeceği varsayılıyor, ancak farklı bir zamana ertelenecek.

Bu, 50 yıl sonra ilk kez Ay görevlerinin tekrar gerçekleşmesini sabırsızlıkla bekleyenler için iyi bir haber. Artemis I fırlatması sadece bir sonraki uygun fırlatma penceresine ertelendi.

 

Gail Iles, Fizik Bölümünde Kıdemli Öğretim Görevlisi, RMIT Üniversitesi

Bu makale The Conversation'da yayınlanmıştır.