Kara Delikler En Fazla 50 Milyar Güneş Kütlesine Çıkabiliyor

Gökadaların çoğunun merkezinde süperkütleli kara delik bulunur. Onun etrafında da dönen bir disk biçimine girmiş gaz olur. Gaz enerji kaybederek içeri düştükçe kara deliği besler. Fakat bu disklerin durağan olmayıp, yıldıza dönüşme eğiliminde oldukları biliniyor.

Kuramsal olarak, bir kara delik öylesine büyüyebilir ki, diskin durağan kısmını yutup onu yok edebilir. Bununla birlikte, pek çok kişi kara deliklerin aslında bunu başaramayacağını düşünüyor. “Bu konuda endişelenmek hiç aklımıza gelmedi, çünkü gereken kütle çok fazlaydı,” diyor İngiltere’de bulunan Leicester Üniversitesi’nden Andrew King.

Ama böyle bir sınırın varolabileceğine ilişkin gözlemsel ipuçları da yok değildi. 2008 yılında Yale Üniversitesi’nden Priya Natarajan ve Şili’de bulunan Concepcion Üniversitesi’nden Ezequiel Treister liderliğinde bir araştırma ekibi, evrenin erken dönemlerinde ne kadar kara deliğin doyduğunu ve yakın zamanlarda onlara yutacak ne kadar gaz kaldığını hesaplamıştı. Evrenin doğuşundan bu yana kara deliklerin ne kadar yediklerine bakarak, en obur olanların yaklaşık 50 milyar güneş kütlesine kadar şişmanlayabildiğini öne sürmüşlerdi.

Andrew King’in bu konuya eğilmesine neden olan şey, son yıllarda gerçekleşen mega kara delik keşifleri olmuş. Şu anda görebildiğimiz en ağır kara deliklerin kütlesi, güneşin kütlesinin 40 milyar katına kadar çıkabiliyor. King, bir kara deliğin dış disk biçimlendiremez duruma geleceği büyüklüğünün ne olacağını hesapladığında, 2008’de yapılan çalışmadan elde edilen bulguları doğrular şekilde 50 milyar güneş kütlesi rakamına ulaştı.

Disk olmazsa, kara deliğin büyümesi durur; bu da konuya bir üst limit getiriyor. Gaz diski olmadan kara deliğin büyüyebilmesi için ya bir yıldızın doğrudan kara deliğe düşmesi, ya da bir başka kara delikle birleşmesi gerekir. Tabi bu olasılıkların hiçbiri gaz diski kadar verimli şekilde kara deliği şişmanlatamaz. “Bir başka devle birleşmediği sürece, kara deliğin kütlesinde pek bir değişiklik olmayacaktır,” diyor King.

Natarajan’ın ortaya koymuş olduğu sınır da hemen hemen aynı olmakla birlikte, kendisi King’in yaklaşımının aşırı basitleştirilmiş olabileceğini düşünüyor. Natarajan, yeni hesaplamanın gaz diskinin durağanlığına odaklanmış durumda olduğunu, fakat kara deliğin çevresindeki gaz miktarının da göz ardı edilemeyeceğini vurguluyor.

Sıcak gaz kara deliğe doğru sarmallaşırken, x-ışınları ile diskin geri kalanını havaya uçurarak çevreyi temizleyebilir. Bu da çok hızlı yiyen bir kara deliğin bir anda masaya öksürüp, üstündekileri de savurmasına benzetilebilir. Mevcut gaz miktarı, bunun ne zaman olabileceğini belirlemeye yardım eder. “Kara deliğin gömülü durumda olduğu gökada merkezindeki durumu hesaba katmak gerek. Sadece kütleçekimsel durağanlığa bakmak yeterli olmaz,”diye açıklıyor Natarajan.

Kaynak
*Bilimfili - "Kara Delikler En Fazla 50 Milyar Güneş Kütlesine Çıkabiliyor"
http://bilimfili.com/kara-delikler-en-fazla-50-milyar-gunes-kutlesine-cikabiliyor/