Şimdiye Kadar Tespit Edilen En Güçlü Gama Işını Patlaması Dünya'nın Atmosferini Kısa Süreliğine Değiştirdi

Gök bilimciler, tespit edildiği neredeyse ilk dakikadan itibaren GRB221009A adlı patlamanın özel bir şey olduğunu biliyorlardı. Gezegenimizin üst atmosferini geçici olarak nasıl değiştirdiğini ve radyo dalgalarının geçişini nasıl etkilediğini tespit etmek de dahil olmak üzere, şimdi ne kadar olağanüstü olduğunu öğreniyoruz.

Gama Işını Patlamaları (GRB'ler), evrendeki herhangi bir olayın muhtemelen en büyük enerji salınımını içerir. Adından da anlaşılacağı gibi, enerjinin çoğu, tayfın gözlerimizin göremediği ve aletlerimizin ancak son zamanlarda uygun hale geldiği gama ışını kısmında salınır. Doğrudan nedenin, kara deliklerin oluşumu sırasında salınan güçlü jetlerde yattığı düşünülüyor, ancak hepsinin aynı tür olaydan kaynaklanmaması mümkün ve farklı şeyler kara delik oluşumunu tetikleyebilir.

GRB221009A, 9 Ekim'de X-Işını ve Gama-Işını uydu teleskopları tarafından yakalandı. Gök bilimcilerin olaya verdikleri takma ad, olaya karşı duydukları hayranlık ve şaşkınlığı ortaya koyuyor.

Tweet linki.

 

Northwestern Üniversitesi yüksek lisans öğrencisi Jillian Rastinejad bir açıklamada, “Araştırma grubumuzda, bu patlamaya 'BOAT' veya Brightest Of All Time (Tüm Zamanların En Parlağı) olarak atıfta bulunuyoruz, çünkü 1990'lardan beri gama ışını teleskoplarının tespit ettiği binlerce patlamaya baktığınızda, bu ayrı duruyor.” dedi. Rastinejad, 14 Ekim'de Gemini South Teleskobu'nu kullanarak solma olayını gözlemledi.

GRB22109A, bu görüntüde pek bir şeye benzemiyor, ancak gama ışınlarında şimdiye kadar gördüğümüz her şeyden daha parlaktı.

 

George Washington Üniversitesi'nden Brendan O'Connor, "Olağanüstü uzun GRB221009A, şimdiye kadar kaydedilen en parlak GRB'dir ve ardından gelen parıltı, tüm dalga boylarında tüm rekorları kırıyor." dedi. "Bu patlama çok parlak ve aynı zamanda yakın olduğundan, kara deliklerin oluşumundan karanlık madde modellerinin testlerine kadar, bu patlamalarla ilgili en temel soruların bazılarını ele almak için yüzyılda bir kez karşılaşabileceğimiz bir fırsat olduğunu düşünüyoruz."

Olayın nedeni hala bilinmiyor, ancak gök bilimciler şu anda çok büyük bir yıldızın bir kara delik oluşturmak üzere çöktüğü ve beraberindeki jetlerin bizim yönümüzde radyasyon püskürttüğü açıklamasını destekliyorlar.

Buradaki her bir kare, 100 milyon elektron volttan (MeV) daha büyük enerjilere sahip gama ışınlarını göstermektedir.

 

Gemini South, olay hakkında veri toplayan birçok teleskoptan sadece biriydi. Bir NASA arşivi, düzinelerce gözlemevi tarafından yapılan 81 gözlemi listeler. Diğer GRB'lerin çoğunda sadece bir avuç gözlem vardır.

Çok yeni olduğundan, gözlemlerin anlamı belirsizliğini koruyor, ancak bazıları ipuçları sunuyor - gök bilimcilerin muhtemelen ortaya çıkan bir süpernova belirtilerini gösterdiğini düşündükleri dahil. Eğer öyleyse, patlamada hangi elementlerin üretildiğini keşfetmemize ve periyodik tablonun parçalarının kaynağındaki boşlukları doldurmamıza imkan vermeli.

ArXiv.org'a bir ön baskı yüklendi ve 18 Terra elektronVolt fotonunun dolaylı tespitini bildiriyor. Bu, CERN'de üretilen en yüksek enerjili fotonlardan neredeyse yüzde 50 daha güçlü ve önceki en yüksek astronomik kayıtların yaklaşık on katı. Mevcut aletler bu kadar güçlü fotonları toplayamıyor, ancak atmosfere çarptıklarında düşük enerjili radyasyon yağmurları onları ele veriyor. Bu aralıktaki gama ışınlarının arka plan radyasyonu ile etkileşime girmesi ve asla 2,4 milyar ışık yılı gibi bir yol alamaması bekleniyor, bu da keşfi büyük bir bulmaca haline getiriyor.

Swift'in X-Işını Teleskobu, ilk tespit edilmesinden yaklaşık bir saat sonra GRB221009A'nın ardından gelen parıltısını yakaladı. Parlak halkalar, patlama yönünde uzanan galaksimizdeki toz katmanları tarafından saçılan X ışınlarının bir sonucu olarak oluşur.

 

Güçlü GRB'lerin daha önce Dünya'nın atmosferini etkilediği bulundu, bu nedenle GRB221009A bu konuda bir defaya mahsus bir olay değil. Yine de, BOAT durumu, daha önce olduğu gibi arka plandaki dalgalanmalardan ayırt edilmesi zor olmaktan ziyade, etkiyi atmosferin iyonlaşma seviyelerini kaydeden cihazlarda kaçırılmayacak hale getirdi.

Ne yazık ki, çalışmaları arasında uzun aralar veren LIGO ağı şu anda çevrimdışı, bu nedenle olayın hangi kütleçekim dalgasını ürettiğini göremedik.

2,4 milyar ışık yılı neredeyse her standartta uzun bir yol olsa da, olay bize kozmik şafaktan çok daha yakın bir zamanda meydana geldi. Bu, en güçlü patlamaların, ilk yıldızların oluşumundan kısa bir süre sonraki koşullarla sınırlı olmadığını, modern evrende de gerçekleşebileceğini gösteriyor.

Patlamadan GRB221009A galaksisinin diğer tarafında bulunan bir gezegen, patlamaya bizden yaklaşık 100.000 kat daha yakın olurdu. Jetlerle aynı hizada olması koşuluyla, muhtemelen atmosferini iyonize etmekten daha fazlasını yapacak, 10 milyar kat radyasyona maruz kalacaktı. İçinde yaşadığımız tehlikeli bir evren.

Bu içerik IFLSCIENCE’da yayınlanmıştır.