Evet ulaşabilir ve hatta geçebilir. Ama bu cisimlerin ışık hızını aştıkları anlamına gelmez. Sadece aradaki boşluklar çok hızlı genişler. Yani hızlanan şey cisimler değil, genleşmedir.

Cisimlerden bağımsız olarak genleşme nasıl olur sayın Necmi Tüfek? Genleşme ışık hızına ulaştığında dolayısıyla cisimler de o hıza ulaşmaz mı? Temel bir yanlışlık yok mu burada, kütlesi olan hiçbir cisim ışık hızına ulaşamaz değil mi?

Bu çok basit bir durumdur Christophegrange. Evrenimiz eş yönlü olarak her yerde aynı hızla genişlemektedir. Bizim bakış açımıza göre önümüzde gördüğümüz galaksi bizden belirli bir hızla uzaklaşır. O galakside olsaydık, yine önümüzdeki aynı mesafedeki bir galaksi yine aynı hızla uzaklaşacaktı. Yani her bir galaksi açıklığı bizim önümüzde katlanarak artan (her seferde iki kat) bir hız demek olurdu. Önümüzdeki dört galaksi açıklığı uzaktaki cisim bizden dört misli fazla bir hızla uzaklaşıyor gibi görünecekti. Ve zaten gerçekte de böyledir. Şu anda bile böyle toplama yaparak bizden en uzaktaki galaksilerin ışık hızına çok yakın ve hatta daha hızlı uzaklaştıklarını ölçebiliriz. Ama bu toplama hızlar genel görelilik teorisinde çok iyi işlendiği gibi ışık hızının aşıldığını göstermez. Yani galaksilerin kendi "öz" hızları bu ölçülen hız değildir. Evrenin genişlemesi de ışık hızında değildir ama öyle görünür. Göreli bir durumdur.

Teşekkür ederim bu açıklayıcı anlatım için, çok haklısınız genel anlamda. Bahsettiğiniz gibi bir yerde genişleme ışık hızına ulaşacaktır ve bu görecelidir. Fakat evrenin genişlemesini hız kavramıyla belirtmek ne kadar doğrudur? Hız bir cismin saniyede kaç kilometre ilerlediğini söyler, evrenin genişlemesini bu şekilde ifade etmek uygun değildir. Veya ışık hızıyla kıyaslamak?

Haklısınız. Ama nedense bu konu hep insanların kafasını karıştırır. Yalnız eklemek istediğim bir şey var. Evrenin genişlemesi bir gün gerçekten ışık hızını aşacaktır. Çünkü genişleme gittikçe hızlanmaktadır. Bir kaç trilyon yıl sonra genişleme ışık hızını aşacak ve her galaksi sadece kendi başına kalacak. O zaman galaksimizde bulunacak zeki canlılar olursa evrenin sadece kendi galaksilerinden ibaret olarak gözlemleyecekler. Çünkü evrenin geri kalanı ışıktan daha hızlı uzaklaştığı için görünmeyecek.

Sayın Necmi Tüfek, bu sohbet üzerinden bir soru sormak istiyorum izninizle.. Görelilik olayında ışık hızına yakın hızda giden bir aracın niye önüyle arkası arasında zaman farkı oluyor? Bana bunu açıklayabilir misiniz? Bir arkadaşımla bu konuyu tartışıyorduk, bana yukarıdaki yazıları hatırlattı. Belki alakasızdır fakat ben yine de bir sorayım dedim.

Görelilik açıklanırken hep ışık hızına yakın bir tren örneği verilir. Bu, olayı insanlara anlaşılır şekilde anlatmak için yapılıyor sanırım çünkü bizim ışık hızına yakın olmayı bırakın yüzde onuna ulaşmamız bile problemdir. O zaman nasıl böyle sonuçlara varabiliyorlar derseniz; Parçacık hızlandırıcılarda yapılan deneyler bazı sonuçlara varmalarını sağlıyor. Yani aslında sağlam bilgilerdir. Sorunuz, ışık hızına çok yakın bir cismin gidiş yönünde boyunun kısalması anlamına geliyor sanırım. Dışarıdan bakan bir gözlemci ışık hızına yakın bir trenin boyunu daha kısa ölçer. Çünkü tren biraz daha uzun olsa ışık hızına ulaşacaktır. Ama bu yasaktır. O yüzden tren hızlandıkça boyu kısalmak zorunda kalacaktır. Aracın içindeki biri için aslında kısalan boy ya da zaman diye bir sorun yoktur. Onun için her şey normaldir. Ama dışarıdan bakan biri için boy da zaman da farklıdır. İçeridekini sanki ağır çekimde hareket ediyormuş gibi görür. Ama aracın önüyle arkası arasında zaman farkı olmaz sanırım çünkü böyle bir bilgiye rastlamadım. O, karadeliğe düşmekte olan bir cisimde olur sanırım. Elbette bunlar hep örneklenmiş benzetmelerdir. Zira o hızda kimse kimseyi net olarak bile göremez. Söylediğim gibi parçacıklara bakarak çıkarılmış sonuçlardır. Ama doğrudurlar.

Time Lag sebebi; Gözlemciye göre, gözlenenin hareketinden dolayı oluyor.

Ne açıklama ama, Time Lag sebebiymiş Zaten hareketten dolayı olduğunu biliyoruz

Anlatım için tekrar teşekkür ederim efendim. Aracın önü ve arkası arasında zaman farkı oluyor diye biliyorum ben fakat hala aklımda sorular var. Şöyle söyleyebilirim bunu konuya dahil etmemin nedeni, gezegenlerde önde olanının ışık hızına daha yakın olan olduğunu söylemiştiniz. Aynı durum araç için de olamaz mı? Yani önü ve arkası gezegenlerinki kadar bariz olmamakla birlikte farklı hızlara sahip olabilir. Yanılıyor olabilirim elbette, sizin düşüncelerinizi de dinlemek isterim.

Christophegrange, Araç bir bütün olarak ilerlediği için önü ve arkası arasında fark olmamalı. Ama bunu galaksilere uyguladığınız zaman aradaki bir faktörü atlamış oluyorsunuz. O da evrenin genişleme sabiti... Galaksiler aynı hızla birbirlerinden uzaklaşıyorlardır ama aralarındaki uzay devamlı olarak büyümektedir. Yani aynı doğrultudaki galaksilerin aralarındaki uzay da büyümektedir. İşte aradaki farkı sağlayan bu büyümenin her aralıkta katlanmasıdır.

Tren kullanılmasının nedeni, tren vagonu-katarı boyunca senkronize edilmiş saatlerin yerleştirilmesi için… Vagonun uzunluğunu x diyelim. Ve tam ortasından iki yöne doğru eş zamanlı senkronize edilmiş saatler döşeyelim. Vagonun tam ortasına denk gelecek şekilde, dışarıya da bir gözlemci ve aynı şekilde, vagon içi tüm saatlere denk gelecek şekilde gene vagon içindeki saatlerle eş güdümlü, senkronize saatler yerleştirelim. Vagonun tam ortasından, iki yöne de aynı anda salınan ışın demetleri, tam ön ve arkadaki algılayıcılara ulaştığı anda da saatlerin çalışmayı durdurduğunu düşünelim. Böylece tren içindeki gözlemciye (A) göre, ışınlar serbest bırakıldığı anda çalışan kronometre, algılayıcılara ulaştığı zaman saatler durduğunda, ışın aynı mesafe (x/2) yol aldığı için eş zamanlı (Ta) olarak duracaktır. Yani öne ve arkaya varan ışınların aynı sürede vardığını saptayacaktır. Eğer tren hareketsiz ise dışarıdaki gözlemcide (B), ışınlar algılayıcılara vardığında kendi kronometrelerini durdurduğunda, zamanı (Tb) aynı saptayacaktır. (Ta=Tb) Ama tren (v) hızıyla hareket ediyorsa, gözlemler farklıdır. Trenin hareketi ile hareket yönündeki tren boyunda kısalma olmuş olsa da, trenin tam orta noktası ve “x” değeri A gözlemcisine göre değişmeyecektir. Böylece, ışın her iki yöndeki algılayıcıya vardığında duran saat değerleri aynı olacaktır. Buraya kadar her şey doğal. Ancak dışarıdaki B gözlemcisi durumu farklı ölçecektir. Çünkü ışık kaynağından ayrıldığı anda (dalga özelliği sayesinde) kaynaktan bağımsız hareket eder ve ışık hızı tüm gözlemciler için sabittir. (C) Bu önemli, gerek vagon içi (A), gerek ise vagon dışı (B) gözlemcileri, ışığın hızını “aynı” , C sabitinde tespit ederler. Vagonun hareket etmesi ile ışığın kaynağından ayrılmasıyla arka taraftaki gözlemciye varma süresi kısalacaktır. Çünkü tren bu süre sırasında (v.t) kadar yol almış olacaktır. Işığın bu arka taraftaki algılayıcıya varması için aldığı yol [(x/2)- v.t] olacaktır. (Alınacak mesafe- trenin aldığı yol). Tam bu sırada dışarıdaki gözlemci arka taraftaki algılayıcıya ışının vurduğu anda kronometresini durdurursa ‘Tb1’ zamanını saptayacaktır. Buna karşılık, trenin önündeki algılayıcıya doğru yol alan ışın daha hedefine varmamıştır. Işığın kat etmesi gereken yol hala vardır ve daha uzundur. Öne doğru giden ışın ise [(x/2)+v.t] yol alacaktır. (Alınacak mesafe+trenin aldığı yol) Dışarıdaki gözlemci ışının öndeki algılayıcıya ulaşması ile kendi kronometresini durdurduğunda, saat ‘Tb2’ zamanını gösterecektir. İç gözlemciye göre ise saatleri tam ve doğru olduğu için buna itiraz edecek ve eş zamanlı olduklarını iddia edecektir. Halbuki gözlemci ise, ön taraftaki saatin yavaş çalıştığını ve yanlış gösterdiğini, kendi saatlerine bakarak söyleyecektir. Çünkü her durumda [(x/2)+v.t] >[(x/2)- v.t] … Kalanı ise hesaplama sadece, Lorentz faktörünü (dönüşümleriyle) ekleyerek, birbirlerine göre zaman genişlemelerini bulabilirsiniz. Konuyla ilgili İngilizce teknik terim “Leading Clock Lag”. Bunlardan araştırıp, görsellerini de bulabilirsiniz. Kısaca; “Gözlemciye göre, gözlenenin hareketinden dolayı oluyor.”

Evren genişledikçe galaksiler birbirinden hızla uzaklaşıyor, hatta çok uzak galaksiler birbirinden ışık hızından çok çok daha hızlı bir şekilde birbirinden uzaklaşıyorlar. Bunun sebebi galaksilerin hareket etmesi değil, galaksilerin arasındaki boşluğun sürekli artmasıdır. İki galaksi arasında ne kadar çok mesafe varsa, arasındaki boşluk da o kadar çok büyüyor demektir. Trenin ön ve arkasındaki zaman farkı konusuna gelirsek; böyle bir fark oluşabilmesi için trenin hızlanıyor olması, yani ivmeli hareket yapıyor olması gerekir. Tren sürekli hızlanarak ilerliyorsa, trenin ön tarafındaki saatler, arka tarafındaki saatlere göre daha hızlı akar. Böylece tren içerisinde ışık hızının sabitliği korunmuş olur.

Hareketin ön tarafındaki zaman genişlemesi için, birbirinden tamamen farklı üç fikir beyan edildi. Dışarıdaki gözlemciye göre: *Değişmez (Necmi Bey) (Araç bir bütün olarak ilerlediği için önü ve arkası arasında fark olmamalı.) *Hareketle (sabit ivme-hız) değişir (Burtay Bey) (ön taraftaki saatin yavaş çalıştığını ve yanlış gösterdiğini, kendi saatlerine bakarak söyleyecektir.) *İvmeli hareketle (artan hız) değişir (Mehmet Ali Bey) (trenin ön tarafındaki saatler, arka tarafındaki saatlere göre daha hızlı akar) Hangi bilgiye güvenebiliriz?